امواج مغزی چیست؛ انواع و موج مغزی که بر خواب تاثیر می گذارد
امواج مغزی
مغز به طور مداوم در حال فعالیت الکتریکی است. در واقع، به این طریق که گروه‌های نورون‌های موجود در مغز با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. پالس‌های الکتریکی تولید شده توسط مغز را امواج مغزی می‌گویند.مغز، پنج نوع مختلف از امواج مغزی را تولید میکند که هر یک در سرعت متفاوتی با دیگری عمل میکند. پنج نوع از امواج مغزی به ترتیب سریع‌ترین تا کندترین به شرح زیر می‌باشند:
• گاما (γ)
• بتا (β)
• آلفا (α)
• تتا (θ)
• دلتا (δ)
امواج مغزی را می توان با وسایلی مانند E.E.G یا همان الکترو انسفالوگرافی مشاهده کرد. هر موج مغزی هدف خاصی دارد و به ما در جهت بهترین عملکرد ذهنی کمک میکند.این قابلیت مغز است که در برابر بعضی امواج مغزی منعطف می‌باشد و یا در راستای بعضی از آنها عمل میکند، مثل توانایی کنترل استرس، تمرکز بر روی انجام وظایف و یا حتی ایجاد یک خواب خوب در شب.
در این مقاله؛ ما نگاه دقیق‌تری بر امواج مغزی تتا داریم که در به خواب رفتن ما تاثیر دارد .
انواع امواج مغزی و کاربردشان
اگر یکی از پنج موج مغزی ما از میزان نرمال خودشان در نقاط مختلف مغز بیش از حد خودشان یا کمتر از میزان مناسب فعالیت نماید می تواند در فرد باعث بروز مشکل شود. پس نتیجه می‌گیریم که یک موج نسبت به موج دیگری برتری یا غلبه ندارد و بالا و پایین بودن بیش از حد هر کدام از آنها برای شخص مفید نیست.هر کدام از این امواج به ما کمک می نماید تا با شرایط مختلف مواجه شویم ، اطلاعات جدید را درک کنیم و یاد بگیریم و همچنین به ما در جهت رفع خستگی در آخر یک روز پر استرس کمک می کند.
در طول روز زمانی که شما بیدار و یا خواب هستید E.E.G مغز شما 5 نوع مختلف از امواج را در یک زمان نشان می دهد ولی بسته به فعالیت فرد شدت امواج متغیر خواهد بود. به هر حال یک موج خاص در شرایط هوشیاری شما غالب خواهد بود.
موج مغزی گاما (γ)
این موج مغزی در انجام وظایف سطح بالا مانند عملکردهای شناختی درگیر است. امواج گاما جهت یادگیری، حافظه و پردازش اطلاعات مهم می باشند. این تصور وجود دارد که امواج 40 هرتزی گاما ( بالاترین فرکانس مغزی ) برای تلفیق حواس با درک و یادگیری مفاهیم جدید کاربرد دارند. افرادی که مشکلات ذهنی و یا اختلال یادگیری دارند عملکرد پایین تر از نرمال در امواج گامای خود دارند .
- دامنه فرکانس : 30 تا 60 هرتز ( بالاترین فرکانس مغزی )
- میزان بیش از حد معمول موج مغزی گاما باعث : استرس ، اضطراب و تحریک پذیری بالا می شود.
- میزان کمتر از حد معمول موج مغزی گاما باعث : بیش فعالی | ADHD ، افسردگی ، اختلال یادگیری خاص | SLD می شود.
- میزان مناسب موج مغزی گاما باعث : یکپارچگی حواس ، شناخت ، پردازش اطلاعات ، یادگیری ، درک ، مرحله REM خواب می شود.
- افزایش دهنده موج مغزی گاما: مدیتیشن
موج مغزی بتا (β)
موج مغزی بتا درگروه امواج با فرکانس بالا و دامنه موج پایین شناخته می شود که عمدتاً در هنگام بیداری دیده می شود . در هنگام تفکرات هوشیارانه، تفکرات منطقی و در هنگام انجام فعالیت های حسی، داشتن میزان مناسبی از امواج بتا به ما اجازه می دهد تا کاملا بتوانیم روی تکالیف مدرسه یا وظایف محل کارمان تمرکز نماییم. میزان بیش از حد این امواج منجر به تجربه استرس شدید یا اضطراب و دلواپسی می شود. زمانی که شما قهوه می نوشید عملکرد بتای مغزی شما به صورت طبیعی بالا می رود.
- دامنه موج مغزی بتا : 13 الی 30 هرتز (بالا ) است.
- میزان بیش از حد معمول موج مغزی بتا باعث : اضطراب، ترشح آدرنالین، برانگیختگی بالا، عدم توانایی برای آرامش ، استرس می شود
- میزان کمتر از حد معمول موج مغزی بتا باعث : بیش فعالی | ADHD ، خیالبافی ، افسردگی ، شناخت ضعیف می شود.
- میزان مناسب موج مغزی بتا باعث : تمرکز هوشیارانه، بهبود حافظه و توانایی حل مسئله می شود.
- افزایش دهنده موج مغزی بتا : قهوه ، نوشابه های انرژی زا، تحریکات حسی مختلف و داروهای ضد تشنج می باشد
موج مغزی آلفا (α)
موج مغزی آلفا پلی بین تفکر هوشیارانه و تفکر غیر هوشیارانه ماست. به عبارت دیگر موج مغزی آلفا دامنه فرکانسی بین امواج مغزی بتا و تتا می باشد. اگر ما دچار استرس شویم دچار ” انسداد آلفا ” شده ایم ، که شامل فعالیت شدید بتا و کاهش فعالیت آلفا می شود.
- دامنه فرکانسی موج مغزی آلفا بین 8 الی 12 هرتز است.
- میزان بیش از حد معمول : خیالبافی، عدم توانایی در تمرکز، آرامش بیش از حد نرمال و تا حدی بی خیالی
- میزان کمتر از حد معمول : اضطراب، استرس زیاد، مشکل در خواب و بی خوابی، وسواس،
- میزان مناسب : آرامش ، توجه دیداری مناسب
- افزایش دهنده موج مغزی آلفا : الکل، ماری جوآنا، داروهای آرام بخش، بعضی از داروهای ضد افسردگی
موج مغزی تتا (θ)
مغز زمانی امواج تتا را تولید میکند که شما خواب هستید یا خواب می‌بینید. این امواج هنگام به تدریج به خواب رفتن یا دقیقاً قبل از بیدار شدن نیز تولید می‌شوند. امواج مغزی تتا همچنین زمانی ممکن است رخ دهند که شما بیدار هستید و در یک حالت آرام مغزی قرار دارید.
این دامنه از موج در خیال بافی و خواب به وجود می آید. این موج مغزی باعث تجربه حالات احساسی عمیق و اولیه در ارتباط فرد می باشند. فعالیت بسیار زیاد امواج تتا افراد را به سمت افسردگی سوق می دهد و می تواند باعث تلقین پذیری آنها شود که می تواند بر پایه آرامش بسیار زیاد باشد و شرایطی مانند نیمه هیپنوتیزم را بوجود آورد .
امواج تتا در زمینه های بهبود بینش و خلاقیت می شود. همچنین این موج مغزی عامل خواب هایی است که باعث شادابی فرد می شوند. موج مغزی تتا در فردی که ساعات کاری طولانی مدت دارد نمی تواند تولید شود و به طور کلی موج مفیدی است.
- دامنه فرکانسی : 4 الی 8 هرتز ( آرام )
- میزان بیشتر از حد معمول : بیش فعالی ( ADHD )، افسردگی، فعالیت بیش از حد ( Hyper Activity ) ، حرکات تکانشی، عدم توجه
- میزان کمتر از حد معمول: اضطراب، حالات احساسی ضعیف، استرس
- میزان مناسب: خلاقیت، ارتباطات عاطفی، آرامش، بینش و شعور
موج مغزی دلتا (δ)
این موج مغزی، کند ترین موج مغزی انسان است که تا به حال ثبت شده و عموماً در نوزادان و کودکان خردسال دیده می شود و بالا بودن این موج مغزی در افراد بزرگسال نشان دهنده مشکلات مغزی می باشد. در طی رشد ، تولید این موج کم شده و صرفاً در خواب تولید می شوند. عملکرد این امواج مغزی در فعالیت های ناخودآگاه اعضای بدن مانند هضم غذا و تنظیم ضربان قلب نیز دیده می شود. تولید میزان مناسب از امواج دلتا به ما در داشتن یک حس خوب و سرحال شدن بعد از یک خواب کامل شبانه کمک می کند.
- فعالیت غیر نرمال : فرد دچار اختلال یادگیری یا مشکل در میزان هوشیاری می شود. (مانند آسیب های مغزی)
- میزان بیش از حد معمول : آسیب مغزی، مشکلات یادگیری، عدم توانایی در فکر کردن، بیش فعالی بسیار شدید
- میزان کمتر از حد معمول : عدم توانایی در شاداب شدن بدن، خواب بد، عدم توانایی در بازسازی و آمادگی مغزی
- میزان مناسب : سیستم ایمنی بدن ، بهبود طبیعی بدن ، خواب عمیق و انرژی دهنده
- افزایش دهنده امواج دلتا: خواب ، داروهای آرام بخش
امواع مغزی تتا چه هستند؟
امواج مغزی تتا زمانی که خواب هستیم یا خواب می‌بینیم، اتفاق می‌افتند اما در طول عمیق‌ترین فازهای خواب رخ نمی‌دهند. این امواج ممکن است زمانی که به تدریج به خواب می‌روید یا در فاز خواب سبک قبل از بیدار شدن قرار دارید، نیز رخ دهند.
علاوه بر این، امواج مغزی تتا زمانی که بیدار هستید ولی در وضعیت ذهنی بسیار آرام قرار دارید، نیز ممکن است رخ دهند؛ وضعیت ذهنی که برخی آن را اتوپایلوت (کنترل خودکار پرواز) نیز می‌نامند. با این وجود، اگر سطوح بالایی از امواج تتا را در حالت بیداری تجربه می‌کنید، امکان دارد بی‌حال و بی‌قرار باشید.
متخصصان معتقدند که امواجه تتا برای پردازش اطلاعات و خاطره‌سازی بسیار ضروری هستند. و همانطور که محققان در حال کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه‌ی عملکردشان و ارتباط‌شان با انواع مختلف یادگیری هستند، این دانش می‌تواند زمانی به درد بخورد که می‌خواهیم بهترین روش به منظور کمک به یادگیری دیگران را تعیین کنیم.
امواج مغزی چگونه اندازه‌گیری می‌شوند؟
تستی به نام نوار مغزی یا EEG می‌تواند فعالیت الکتریکی در مغزتان را ارزیابی و امواجی که به صورت سیکلی در هر ثانیه (یا هرتز) اندازه‌گیری می‌شوند را ثبت کند. امواج مختلف بر اساس کاری که در حال انجامش هستید و احساسی که دارید، در زمان‌های مختلف رخ می‌دهند.
امواج مغزی تتا را چگونه می‌توان با سایر امواج مغزی مقایسه کرد؟
امواج مغزی خود را مانند طیفی از خیلی سریع تا خیلی آهسته در نظر بگیرید. این طیف بدون تمامی پنج نوه از امواج مغزی کامل نخواهد شد. امواج تتا نزدیک به انتهای پایین این طیف هستند. آنها از امواج آلفا آهسته‌تر ولی از امواج دلتا سریع‌تر هستند. تست EEG، امواج تتا را در محدوده‌ی 4 تا 8 هرتز اندازه‌گیری میکند.
هر پنح نوع از امواج مغزی متفاوت هستند اما نقش بسیار مهمی را در سلامتی و بهزیستی شما ایفا می‌کنند. در زمان‌های مختلف روز، انواع مختلفی از امواج مغزی می‌توانند فعال باشند و این کاملاً طبیعی است.
فاکتورهای خاصی می‌توانند در این سیکل طبیعی اختلال ایجاد نمایند از جمله استرس، برخی از داروها و کمبود خواب باکیفیت و مناسب.
آیا می‌توانید امواج مغزی تتا را دستکاری کنید؟
محققان همچنان در حال کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه‌ی عملکرد امواج تتا، امکان افزایش فعالیت آنها و همچنین، مناسب یا مفید بودن این امواج هستند. اگرچه، تحقیقات در این زمینه محدود هستند اما اطلاعات جدیدی در مورد امواج مغزی تتا در سال‌های اخیر به دست آمده است.
نتایج یک مطالعه‌ی انجام گرفته در سال 2017 بر روی امواج مغزی، نتایج ایمپلنت‌های بی‌سیمی را تجزیه و تحلیل کردند که فعالیت امواج مغزی در چهار فرد داوطلب را ثیت می‌نمودند.
محققان به این نتیجه دست یافتند که نوسانان امواج تتا زمانی افزایش یافت که شرکت‌کنندگان تلاش می‌کردند در یک محیط ناآشنا حرکت کنند. علاوه بر این، محققان متوجه شدند که فعالیت امواج تتا زمانی افزایش می‌یابد که شرکت‌کنندگان در این مطالعه سریع‌تر حرکت می‌کردند.
مطالعه‌ی دیگر انجام گرفته در سال 2017 نشان داد که فعالیت امواج تتا به نوع خاصی از یادگیری مرتبط است. این نوع از یادگیری در هنگام انجام کاری که ممکن است دسترسی آگاهانه به آن نداشته باشید، رخ دهد از جمله یاد گرفتن دوچرخه‌سواری. به آن، یادگیری ضمنی گفته می‌شود. این تحقیق نشان داد که ارزیابی فعالیت موج مغزی می‌تواند در کشف نحوه‌ی آموزش انواع خاصی از اطلاعات یا انجام وظایف خاص به افراد سودمند باشد.
علاوه بر این، محققان نشان دادند که ممکن است بتوانند از مدارک و شواهد فعالیت امواج مغزی تتا در تشخیص اختلالاتی از قبیل بیماری آلزایمر استفاده کنند. به‌علاوه، تحقیقات پیشین اثبات کرد که یافتن روش‌هایی به منظور افزایش فعالیت امواج آلفا و تتا خاص نیز می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب در افرادی که از اختلال اضطراب تعمیم یافته (GAD) رنج می‌برند، کمک کند.
در خصوص نشان دادن نحوه‌ی استفاده از الگوهای امواج مغزی برای کمک به یادگیری و تشکیل خاطرات و برطرف کردن اضطراب به تحقیقات بیشتری نیاز است.
باینورال بیت (بیت‌های دوتایی) چه هستند؟
یک روش محتمل به منظور تاثیر گذاشتن بر روی مغز و تولید امواج تتای مغزی از طریق گوش دادن به باینورال بیت است.
فرض کنید که یک هدست در گوش گذاشته‌اید. در گوش سمت چپ، می‌توانید صدایی با فرکانس خاص را بشنوید اما صدایی که از گوش سمت راست خود می‌شونید، کمی متفاوت است؛ شاید دارای فرکانسی کمی سریع‌تر یا کمی آهسته‌تر باشد.
مغزتان به منظور شنیدن این دو فرکانس به صورت همزمان باید تنظیم شود؛ در نتیجه، شما در نهایت شروع به شنیدن یک صدای مجزای ایجاد شده از تفاوت میان این دو فرکانس هستید.
آیا باینورال بیت می‌تواند شما را در حالت تتا مغزی قرار دهد؟
برخی از افراد معتقدند که گوش دادن به باینورال بیت می‌تواند به آرامش و ریلکس شدن کمک کند. برخی حتی پیشنهاد می‌کنند که این نوع از بیت‌ها در خواب بهتر نیز موثر هستند.
مطالعه‌ی انجام گرفته در سال 2017 نشان داد که نوع خاصی از باینورال بیت می‌تواند به برخی از افراد در دستیابی به حالت مدیتیشن کمک کند. به تحقیقات بیشتری در زمینه‌ی استفاده از باینورال بیت برای آرام‌سازی و کاهش استرس در آینده نیاز است.
سخن پایانی
مغز شما، پنج نوع امواج مغزی تولید میکند که هر یک از آنها در سرعت خاصی عمل می‌کنند. برخی بسیار سریع هستند در حالی که برخی دیگر بسیار آهسته‌تر می‌باشند. امواج تتا آهسته‌تر از امواج گاما، بتا و آلفا اما سریع‌تر از امواج دلتا هستند.
هنوز باید اطلاعات بیشتری در مورد فعالیت الکتریکی مغز کسب شود. آنچه که تاکنون در مورد امواج تتا می‌دانیم، این است که به یادگیری ما کمک می‌کنند، و شاید روزی متوجه شویم چگونه می‌توان از این دانش به منظور بهبود توانایی آرام‌سازی و یادگیری موثرتر استفاده کرد.
بیشتر اختلالات خواب فزیکی هستند و باید درمان شوند که برای درمان آ«ها می توانید به پزشک متخصص خواب مراجعه کنید. ما در کلینیک خواب اورا اسلیپ همراه دکتر فریبا معینی پور با جددید ترین روش های درمان در کنار شما هستیم. کافیست تا فقط با کارشناسان ما تماس بگیرید
منبع : healthline
مقالات بیشتر :
تست خواب یا پلی سومنوگرافی چیست؟